Welkom > Eco-praktisch > Elektriciteit

Elektriciteit

Besparen

Ons verbruik

Wij verbruiken slechts 350 kWh/jaar.
Ons verbruik in verhouding tot een gemiddeld gezin van 5 personen is slechts 6% !

Besparings-tips

Vier gouden tips

  1. Je kan met veel minder apparaten toe dan je denkt,
    zie onze aanwezige en overbodige apparatuur
  2. Noteer maandelijks je meterstand, dan verbruik je automatisch minder
  3. Ga met een energiemeter na hoeveel apparaten verbruiken
  4. Vervang defecte lampen door ledlampen.
    Ledlampen zetten 50% van de opgenomen energie om in licht.
    Bij spaarlamp of tl-buis is dit 35% en bij gloeilamp 10%.
    Het aantal lumen bepaalt de lichtopbrengst van een lamp.


Lichter licht

Ons energieverbruik bleef al een tijdje hetzelfde en nam dus niet meer verder af, grrrr, frustratie! Ik miste mijn maandelijkse energiekick bij het invullen van de meterstanden.
Wat kon ik nog doen om meer energie te besparen? Er ging een lampje bij me branden. Letterlijk!


VOOR: Lamp 11 Watt met lampenkap - NA: Lamp 5 Watt zonder lampenkap


Want die lampen in ons huis, hebben allemaal standaard lampenkappen. Maar als je wilt besparen, moet je niet meer "standaard" denken. Dus ik heb die lampenkappen van alle lampen verwijderd. En wow, wat hadden we opeens veel meer licht in huis!

Zonder lampenkappen waren de lampen opeens te fel geworden en dus gingen we lampen in het hele huis rouleren. We hebben een paar ledlampen gekocht met een zeer laag wattage en ook veel lager lumen (lichtopbrengst), omdat we nu dus zonder die lampenkappen veel minder lumen nodig hebben voor dezelfde lichtopbrengst als met lampenkappen.


VOOR: Lamp 3,5 Watt met lampenkap - NA: Lamp 2,5 Watt zonder lampenkap


De lampen met het laagste wattage hebben we gehangen op de plekken waar de lampen het meeste aan staan. En de lampen met een hoger wattage hangen op de plekken die we minder tot zelden gebruiken.
De spaarlampen met het hoogste wattage hebben we zo door deze lampenroulatie uiteindelijk verwijderd en naar de tweedehandswinkel gebracht.


Eco-dilemma
We hebben nog niet alle spaarlampen door ledlampen vervangen, omdat die lampen op zich nog goed zijn en we het zonde vinden om ze dan weg te doen.
Dat is dan weer zo fijn eco-dilemma.
Enerzijds wil je energie besparen en alle lampen direct vervangen door ledlampen met zo laag mogelijk wattage.
Anderzijds zijn die spaarlampen nog goed en hebben die ook grondstoffen en energie gekost bij de productie, dus wil je ze niet zomaar wegdoen.
We hebben nu enkel nog spaarlampen in huis met een laag wattage, waardoor het verbruik niet veel scheelt met dat van ledlampen.
Zo zie je dus, ecologisch leven is geestelijk zeer uitdagend!


poetsvrouw Minimalistisch: mooi en praktisch!

Ik vind eerlijk gezegd lampen zonder lampenkappen ook veel mooier.
Het staat heel minimalistisch!

En lampen zonder lampenkappen scheelt ook een hoop poetswerk. Wie wilt dat nu niet?
Dus het is ook nog eens praktisch!


Lampen zonder lampenkappen zijn:

energie- & geldbesparend
minimalistisch mooi
minder poetswerk

Een groot lichtpunt!


Apparatuur

Aanwezige apparatuur in ons huis:

  1. verlichting
  2. wasmachine
  3. laptop en printer
  4. gsm
  5. mp3-speler & speaker
  6. foto-toestel
  7. tondeuse
  8. boor en decoupeerzaag
  9. één-pits inductiekookplaat (voor als we in de zomer teveel stroom hebben)


Overbodige elektrische apparaten:

keuken

* koelkast & diepvries - koel-producten in garage, tevens niet veel koeling
   nodig als je vegan eet, zie ook leven zonder koelkast

* elektrische kookplaat - gas is energiezuiniger en kookt fijner

* elektrische oven - we gebruiken wonderpan op gas

* magnetron/microgolf - enkel voor gehaaste mensen die geen tijd voor
   basisbehoefte 'voeding' maken

* vaatwasmachine - in- en uitladen kost net zoveel tijd als hand-afwas

* waterkoker - fluitketel op gaskookplaat is energiezuiniger

* koffiezetapparaat & senseo - wij drinken geen koffie en voor bezoek zetten we koffie
   met fluitketel en filter

* frituurpan - vreet stroom, ongezond voedsel en stinkt

* tosti-apparaat, wafelijzer, ijsmachine, broodbakmachine, gourmetset, etc
   hoe vaak gebruik je die apparaten echt en staan ze ondertussen stof te vergaren?


huiskamer

* tv - leven liever ons eigen leven dan kijken naar leven van ander
   (dus ook geen dvd-speler)

* stereo - lees hier onze argumentatie

* stofzuiger - onhandig apparaat, constant stekker verplaatsen, stroom, duur in aankoop én gebruik, stank en herrie - bezem is makkelijker, geen elektra, goedkoop, weinig bergruimte en stil - lees ook bezem veegt stofzuiger weg

* draagbare telefoon - verbruikt 24h stroom, 'ouderwetse' draad-telefoon niet
bijkomend voordeel: tijd nemen voor gesprek en niet ondertussen gaan multi-tasken


badkamer

* elektrische tandenborstel - gewone tandenborstels poetsen net zo goed

* fohn - met geduld droogt je haar vanzelf


slaapkamer

* radiowekker - kost 24h/7dagen stroom
   opwindbare wekker werkt ook bij stroomuitval (tikt alleen wel)
   wekker op zonne-energie werkt altijd, duurzaam en stil

* elektrische deken - gebruik extra dekbed en warme kruik

* nachtlampje - lees hier onze methode


berging

* droger - was droogt buiten aan waslijn of binnen op wasrek

* strijkijzer - niet om elektra maar om tijd te besparen, die ga ik niet verspillen aan strijken


schuur en tuin

* elektrische schroevendraaier & schuurmachine - duur in aanschaf, hoe vaak gebruik je het?

* elektrische grasmaaier - herrie en met handmaaier/zeis hoef je niet meer naar de fitness

* elektrische heggenschaar - geluidsoverlast en geen gedoe met verlengsnoer of benzine

* bladblazer - lawaai en met harken train je je buikspieren


Waarom weinig elektrische apparatuur?

* Energie verspilling en dus milieu-onvriendelijk

* We vinden het een uitdaging om zonder te leven

* We willen graag onafhankelijk zijn

* Elektrische apparaten zijn duur in aanschaf & herstel

* Ze hebben beperkte levensduur in verhouding tot handmatige apparaten

* Productie van elektrische apparatuur kost veel energie en grondstoffen

* Aan het einde van hun levensduur is het moeilijk afbreekbaar afval

* Ze veroorzaken geluidshinder

* Veel apparaten zijn gewoon overbodig

* Ze leiden tot een ongezonde levensstijl


Alternatieve apparatuur

Lampen op zonne- of bewegingsenergie

Je hebt ze in alle soorten en maten, lampen die werken op zonne-energie en/of bewegingsenergie. Mocht er dus een stroomtekort optreden, hoeven we niet in het donker te zitten.
Maar ook interessant als je graag een lamp die op duurzame energie werkt en waarbij je onafhankelijk bent van het stroomnet.
Steek hier je licht op!

WakaWaka

De WakaWaka is de meest efficiënte solar-led lamp ter wereld.
Je kan hem op een fles zetten en zo heb je een tafelmodel-lamp.

WakaWaka’s die hier verkocht worden, dragen bij aan het nog meer betaalbaar maken van de lamp voor gezinnen in ontwikkelingslanden. Want er zijn 1,5 miljard mensen die niet zijn aangesloten op het elektriciteitsnet en zijn aangewezen op het gebruik van kerosinelampen. Deze kerosinelampen zijn:

  1. Gevaarlijk (ruim 16.000 ernstige ongelukken met brandwonden PER DAG).
  2. Ongezond (780 miljoen vrouwen en kinderen inhaleren het equivalent van twee pakjes sigaretten per dag.
  3. Duur (kost tot 20% van het inkomen).
  4. Milieuvervuilend (265 miljoen ton CO2= ruim 50% van de mondiale uitstoot voor huishoudelijke verlichting).


Met de WakaWaka kun je ook elektrische apparaten opladen.


Zaklampen

          

Zaklampen zijn er werkelijk in alle mogelijke variaties.
Er is het linkermodel, power-zaklamp, deze kan je opladen door aan een hendel te draaien.
En het rechtermodel kun je opladen door een hendel en door het ingebouwde zonnepaneel.


Zaklampen met extra functies

          

Je hebt ook zaklampen die meerdere functies hebben.
Het linker model is een zaklamp en gsm-oplader tegelijktijd.
En het rechter model is zowel zaklamp als radio.


Zaklamp en hanglamp: 2-in-1

Er zijn ook lampen die je zowel kunt gebruiken als zaklamp en als hanglamp.
Zoals dit harmonica-model, ingedrukt is het een zaklamp, uitgerekt een lantaarn die je ook kunt ophangen.


Campinglampen
Uiteraard kun je campinglampen niet alleen voor kamperen gebruiken.
Deze campinglamp is oplaadbaar met een ingebouwd zonnepaneel. Deze lamp geeft meer dan alleen licht, je kan er ook je gsm mee opladen.


Fietsverlichting oplaadbaar door zonnepanelen
Een paar jaar geleden ging ik naar de fietsenmaker om mijn fietslicht te laten herstellen, er was een probleem met het dynamo. Hij antwoordde dat hij dat niet meer ging repareren, er waren alleen nog maar fietslampen met een batterij, veel gemakkelijker.
Fijn, dan hoefde ik in het donker voortaan niet meer zwaarder te trappen.
Maar een batterij is natuurlijk niet eco, daarom is er deze fietsverlichting die je door zonnepanelen kunt opladen.

   


Keuken

Leven zonder koelkast

Wij leven al een paar jaar zonder koelkast en diepvries en dat gaat prima.
Daardoor hebben we een veel lager elektriciteitsverbruik.
Plus ook geen irritant gezoem van de koelkast meer.

Maar hoe doen we dat dan?
We eten vegan, dus geen vlees, vis en melkproducten. Dat maakt leven zonder koelkast al een stuk makkelijker.
Groenten en fruit zijn prima zonder koelkast te bewaren.
En de enkele producten die we eten die wel koeling nodig hebben, eten we als we boodschappen hebben gedaan.


Groenten en fruit zonder koelkast?
Eén keer per week doe ik boodschappen en daarna stel ik ons weekmenu op aan de hand van de houdbaarheid van de groenten. Dus dag 1 en 2 eten we groenten die niet lang zonder koeling houdbaar zijn, zoals sla, paksoi, spinazie, broccoli, boontjes.
Op dag 3 en 4 die groenten die iets langer vers blijven.
En de laatste dagen van de week groenten die goed houdbaar zijn, zoals wortelen, prei, kool, courgette, bieten, pompoen, witlof.

Vaak bewaren mensen al hun groenten in de koelkast, maar voor veel groenten is het zelfs beter om buiten dan in de koelkast bewaard te worden. Dit geldt met name voor warmteminnende groenten zoals paprika, tomaat, courgette, komkommer, aubergine, avocado en pompoen.
Voor alle groenten geldt trouwens, met of zonder koelkast, dat je ze thuis beter gelijk uit het plastic haalt. Groenten moeten immers kunnen luchten.


Hoe met andere producten die koeling nodig hebben?
Wij eten de dag dat ik boodschappen heb gedaan en de dag daarna tofu en tempé. En de andere dagen eten we linzen, noten, kikkererwten en bonen als eiwitbron.
Ook eventuele andere producten uit de koeling eten we enkel op de boodschappen-dag. Maar veel andere koele producten dan tofu en tempé eten wij eigenlijk niet.


In de zomer?
Vaak wordt ons de vraag gesteld of leven zonder koelkast ook in de zomer mogelijk is?
Ja, want dan kunnen we natuurlijk verse groenten uit onze tuin halen en dan heb je helemaal geen koelkast of specifieke bewaarmethoden nodig.


Restjes eten?
En wat met restjes eten die over zijn?
Nooit gooien we eten weg! Wij eten twee maal per dag een groenten maaltijd, dus die restjes worden gewoon binnen een halve dag in de volgende maaltijd gebruikt.


Soort-specifieke bewaarmethoden
We passen wel soort-specifieke bewaarmethoden toe. Groenten die onder de grond groeien, bewaren we ook koel en in het donker, zoals aardappelen, uien, witlof, bieten. Helaas hebben we geen kelder, dus leggen we deze groenten in een papieren zak in de koele garage.
Groenten die rechtop groeien, bewaren we ook rechtop in een bak met vochtige aarde, zoals wortelen en prei.

Appels, peren, bananen, abrikozen, pruimen, perziken, passievruchten en tomaten trouwens altijd afzonderlijk bewaren en niet in de groentemand of fruitschaal leggen. Want deze vruchten produceren ethyleen dat sommige groenten en fruit sneller doet rijpen en dus ook rotten.
Voor aardappelen is de stof ethyleen overigens wel goed, omdat dit de kieming remt. Dus bewaar je appelen bijvoorbeeld bij de aardappelen.
In onderstaande tabel vind je welk groente en fruit ethyleen-producerend en welke ethyleen-gevoelig zijn en waarvan je contact met ethyleen-producerende soorten dus beter voorkomt.



Deze tabel is beschikbaar voor donateurs in de Kennisbank


Een onderzoekster ging luisteren naar oudere mensen en vertaalde hun kennis over het bewaren van voedsel in een hedendaags design. Zie hier haar project:


Zonne-koelkast
De zon stelt ons in staat om elektriciteit op te wekken (mbv zonnepanelen) en om zaken op te warmen: zonneboiler, zonnedouche & solar-cooker.
Maar je kunt ook koelen met de kracht van de zon!

Een zonne-koelkast werkt op het principe van 2 potten die in elkaar worden geschoven en waar zich nat zand tussen bevindt. Het water in het zand gaat verdampen en daardoor daalt de temperatuur van de binnenste pot.

Verwacht overigens niet dezelfde koele temperaturen als bij een "echte" koelkast, maar slechts enige graden verschil met de omgevingstemperatuur.


Droogkast
Met een droogkast kun je groenten en fruit drogen waardoor ze veel langer houdbaar zijn. Zelf doen we dit niet, omdat we vers voedsel boven gedroogde voeding prefereren. Maar zij die er geïnteresseerd in zijn, kunnen hier meer info vinden hoe je zelf een droogkast kunt maken.


Zonder koelkast is "cool"
Leven zonder koelkast is dus perfect realiseerbaar. En het voordeel hiervan is, naast het minder energieverbruik, dat je ook weer echt bewust wordt van de afzonderlijke groei-omstandigheden van groente en fruit en die probeert na te bootsen in de bewaarmethode. Als je die methodes eenmaal toepast, heb je zelden nog rotte groenten of fruit.
Aangezien duurzaam leven, je eigen groenten kweken en belangstelling voor vergeten rassen tegenwoordig helemaal hip is, hoort zonder koelkast leven en het toepassen van soort-specifieke bewaarmethoden daar ook bij.
Daarom voorspel ik alvast dat de nieuwe trend gaat zijn: Zonder koelkast is "cool"!


Wonderpan

Een wonderpan, is dat een pan uit een sprookje? Nee, hij bestaat echt!
Het is een pan die je op het fornuis zet en werkt als oven. Omdat je dus enkel de pan verwarmt en niet de gehele oven, hoef je veel minder ruimte te verwarmen. En bespaar je dus elektriciteit in het geval van een elektrische oven of gas bij een gasoven.

Geen herrie
Plus nog een voordeel, een elektrische oven heeft een ingebouwde ventilator die altijd automatisch herrie gaat maken, grrrr... En die blijft maar loeien ook als je de oven al uit hebt gezet en je lekker van je taart aan het genieten bent.
Met de wonderpan heb je dit lawaai niet, je kan gewoon rustig in de keuken verder kokkerellen (of al het bakgerei afwassen...) en je daarna in alle rust volledig overgeven aan het smaak- en geurgenot van vers gebakken taart, mmm!


Geld- en ruimtebesparing
Met een wonderpan hoef je dus niet eens meer een oven in huis te hebben, wat je veel geld voor de aankoop van een oven kan besparen. Maar net zo belangrijk, het bespaart je ook veel ruimte in je keuken!


Werking
De pan heeft een tulbandvorm, waar je je beslag in doet. Deze sluit je af met het deksel met ventilatiegaten. Op het fornuis zet je het bodemplaatje met in het midden een gat. De bodemplaat wordt verwarmd. De warmte stijgt op door het gat in het midden, gaat de pan in en verlaat de pan weer via de ventilatiegaten. Daardoor wordt de warmte heel gelijkmatig verdeeld, zodat het baksel overal goed gaar wordt.
De pan is geschikt voor alle warmte-bronnen, dus ook inductie en houtkachel.


Materialen
De Wonderpan is verkrijgbaar in RVS en aluminium.

Ik kreeg de vraag of het gebruik van de aluminium wonderpan niet schadelijk is voor de gezondheid omdat aluminium een mogelijke rol zou spelen bij dementie en Alzheimer? Wetenschappelijke bronnen melden echter dat een belangrijke rol van aluminium hierin zeer onwaarschijnlijk is (bron). Mocht er toch een mogelijk verband zijn, dan moet je zoveel aluminium binnen krijgen dat dit in het dagelijks leven niet mogelijk is (bron).

Wij gebruiken de wonderpan hooguit eens per maand om een taartje te bakken. De kans is veel groter om aluminium binnen te krijgen via deodorant (aluminium is daarin een belangrijk ingrediënt omdat het de zweetgangen afsluit, zodat de huid minder zweet kan afgeven), eten en drank uit blik, aluminiumfolie en -verpakkingen, voedingsadditieven (diverse E-nummers bevatten aluminium) en vaccinaties (door aluminiumhydroxide reageert het immuunsysteem alerter op de aangeboden antigenen).


Waar te koop?
Je kan de wonderpan hier bestellen.


Zo zie je dat energie-, geld- én ruimtebesparing perfect matchen met heerlijke taart.
Eco-leven is geweldig (lekker)!


Hooikist en hooimadam

Een veel gebruikte tip om in de keuken energie te besparen is het gebruik van een hooikist. Je kookt het eten even goed door, zet het in de hooikist, waarin het eten dan verder kan garen zonder dat je dus nog elektriciteit of gas nodig hebt. Ideaal voor stoofpotjes, zilvervliesrijst, kikkererwten, bonen en linzen!

Wij hebben echter geen hooikist, omdat ik een kist teveel ruimte in beslag vind nemen. Ik gebruikte een theemuts. Je kan de pan ook in je bed onder het dekbed plaatsen.
Het probleem bij de theemuts was dat ik er enkel een klein pannetje onder kon plaatsen. En een grotere pan in bed plaatsen leek me niet zo goed idee, stel dat hij omvalt, kan ik al mijn beddengoed wassen. Dan is er geen energiebesparing meer, maar energieverspilling.

Dus ik was heel blij toen ik de Hooimadam vond. Geschikt voor kleine én grote pannen en als we hem niet gebruiken, neemt hij (of beter zij) weinig plek in beslag.
De Hooimadam is verkrijgbaar in verschillende formaten en kleuren.

We weken de avond vantevoren kikkererwten of bonen. De volgende ochtend even met vers water spoelen en aan de kook brengen. Als het geheel goed kookt, gaat de pan in de Hooimadam en 's avonds zijn ze gaar.
De zilvervliesrijst brengen we 's ochtends na het ontbijt even aan de kook, dan in de Hooimadam en voor de middagmaaltijd hebben we heerlijke gare rijst.


Blender zonder elektra

Onze blender werkt zonder elektriciteit, maar wordt met de hand aangedraaid.


Plaatsbesparing
Wat ik een voordeel vind, is dat dit simpele apparaat geen 21 verschillende opties heeft, waardoor er niet allemaal verschillende attributen in je keukenkastje liggen die je eigenlijk toch nooit gebruikt.

En deze blender is eigenlijk bedoeld voor kamperen, dus het voetstuk past in de kom om zo plaats in je rugzak te besparen. Maar natuurlijk ook in je keukenkastje. Waardoor er weer meer plaats is voor grootverpakkingen.

Omdat deze kampeer-blender lichtgewicht is, moet je het voetstuk tijdens gebruik wel met de bijgeleverde C-klem vastzetten om zo voldoende kracht uit te kunnen oefenen.


Snelheden
Hij heeft twee verschillende snelheden. Als je het handvat bovenin plaatst draait hij gemiddeld, maar als je hem onderin plaatst, gaat hij supersnel!

Ik ben echt heel blij met mijn nieuwe blender, weer een elektrisch apparaat minder, minder rommel in mijn keukenkastjes en toch lekker notenmelk zonder afval te hebben!

In dit filmpje zie je de blender in werking:


Helaas is deze blender niet meer verkrijgbaar.
Goed alternatief is een passe-vite / passeerzeef, werkt ook zonder elektra én is plastic-vrij!


Keukenmachine zonder elektra

Wij hebben zelf de Multisnijder gekocht:


Er zijn ook verschillende andere modellen te koop:

Nog een Multisnijder-model dat ook werkt door aan een touw te trekken.
En een Groentemolen die werkt door aan hendel te draaien.

Nu kunnen we dus weer heerlijke koolsalade eten, zelf kikkererwtenburgers maken en noten fijnhakken voor choco-dadel-cashew-taart. Een fijn keukenapparaat dat heel handig is, niet veel plek in de keukenkastjes in beslag neemt én geen elektriciteit nodig heeft.


Groener wassen


Handwas is géén oplossing

De meest ecologische oplossing is natuurlijk met de hand gaan wassen, dan kan je regenwater gebruiken en het kost geen elektra. Maar dat zie ik echt niet zitten. De wasmachine is één van de weinige elektrische apparaten die ik echt niet kwijt wil.


Wasmachines zonder elektriciteit

We kunnen ook rigoreus kiezen voor een wasmachine geheel zonder elektriciteit.
Bij deze versies moet je wel zelf extern het water verwarmen en toevoegen.
Er zijn verschillende versies beschikbaar.


1. Wasmachines met voetpedaal

1.1. Twister
De Twister wordt aangedreven door een voetpedaal.
Met de Twister kun je zowel wassen, spoelen als centrifugeren.
De capaciteit van de wastrommel is 4 liter en de capaciteit van de wasemmer is 13 liter.

model wel verkrijgbaar        Twister niet verkrijgbaar

Update 2023:
De Twister is niet meer verkrijgbaar, maar een soortgelijk model kun je hier bestellen.


1.2. Gira Dora
De GiraDora wordt ook door een voetpedaal aangedreven.

Update 2023:
De GiraDora is niet meer verkrijgbaar.


Drumi
De Drumi wordt ook door een voetpedaal aangedreven, maar bij dit model heb je een horizontale draai-as, waarbij de was dus niet gezwierd maar geplonst wordt.
Met de Drumi kun je zowel wassen, spoelen als centrifugeren.
De capaciteit van de wastrommel 2 kg wasgoed.

Update 2023:
De Drumi is niet meer verkrijgbaar.


2. Wasmachines met hendel (aandrijving door armkracht)

2.1. WonderWash
Wij hebben een WonderWash gehad, dat is een mini-wasmachine die met de hand wordt aangedraaid. Doordat het vat vacuum wordt afgesloten en door het warme water ontstaat er een hoge druk in het vat waardoor het wasmiddel beter in de vezels doordringt en dus reinigt.

Maar vonden deze WonderWash niet super. Na een paar keer brak de hendel af. Dat kan gebeuren, dachten we en omdat zo graag wilden dat de WonderWash wél werkte, hebben we toen een nieuw exemplaar gekocht. Maar we durfden niet veel kracht meer op de hendel te zetten, bang dat hij weer af zou breken.
Tevens heeft de WonderWash geen centrifugeer-functie, dus moesten we na het wassen, de natte was toch nog in onze elektrische wasmachine doen om het daarin te kunnen centrifugeren.
Ook kon er niet veel wasgoed in de WonderWash, voor een student of eenpersoons-huishouden dus wel geschikt, maar niet voor een huishouden met drie kinderen met ook nog eens wasbare luiers.

De WonderWash is hier te bestellen.


2.2. Laundry Pot
De Laundry Pot is eigenlijk gewoon een vergrote sla-centrifuge.
Je doet je wasgoed, wasmiddel, warm water er in en draait aan de hendel.
Met de Laundry Pot kun je wassen, spoelen en centrifugeren.

Het voordeel van de Laundry Pot boven de WonderWash is dat deze de hendel bovenop heeft in plaats van aan de zijkant, waardoor deze dus minder snel afbreekt.

            Laundry Pot niet verkrijgbaar                         model wel verkrijgbaar

Update 2023:
De Laundry Pot is niet meer verkrijgbaar, maar een soortgelijk model kun je hier bestellen.


2.3. James Hand Washer
De WonderWash en de Laundry Pot zijn beide van kunststof en niet van groot formaat. Er is ook een wasmachine van roestvrijstaal én groot formaat die met een hendel wordt aangedreven. Hij wordt de James Hand Washer of ook wel Lehman's Hand Washer (naar de winkel waar hij verkocht wordt) genoemd.

Nadelen van dit model zijn het prijskaartje én enkel verkrijgbaar binnen de Verenigde Staten.


3. Wasmachines op fietskracht
Er zijn ook wasmachines die met een fiets aangedreven kunnen worden.

Je kan ook je wasmachine ombouwen tot fiets-wasmachine, hier handige instructie-pagina.

Nadeel van de fiets-wasmachine is dat het zoveel plek in beslag neemt.
Het zal toch droog moeten staan, dus je hebt een grote schuur nodig.


Off-grid wasmachine aangeschaft?
De WonderWash hadden we zoals al beschreven slechte ervaringen mee. De LaundryPot en Twister zijn te klein. Voor een kleine was als je zonder ondergoed zit gaat dat prima, maar niet voor kilo's wasgoed per week.
De GiraDora zou wel kunnen, want die is veel groter, maar helaas niet hier verkrijgbaar. Ditzelfde geldt voor de James Hand washer.


Semi-automatische wasmachines

Toen ik voor mijn ethno-botanisch onderzoek in Suriname was, wasten we met een semi-automatische wasmachine waar we via een slang koud water in deden, hoewel "koud water" daar natuurlijk altijd al wel een temperatuur van 30°C had. Dat was een wasmachine die we van boven laadden en uit twee trommels bestond, één voor het wassen en één voor het centrifugeren.
Het viel me op dat een wasbeurt daar zoveel korter duurde dan een wasprogramma met onze huidige volautomatische wasmachine.

Het is dus ook een optie om zelf verwarmd (regenwater)water aan een semi-automatische wasmachine toe te voegen en enkel elektriciteit te gebruiken voor het draaien van de trommels. Dat scheelt 80% van je elektriciteitsverbruik, want 4/5 van de energie van een wasmachine wordt gebruikt om het water op te warmen!

Er zijn veel verschillende halfautomatische wasmachines te koop, tegenwoordig vaak ook in mini uitvoering beschikbaar voor appartementen of voor op de camping.


Onze aanschaf van semi-automatische wasmachine
We hebben van bovenstaande afbeelding, de derde semi-automatische wasmachine gekocht.
In Suriname gebruikte ik een semi-automatische wasmachine van het merk LG. Ik heb lang gezocht, maar kon die helaas nergens in Europa of in de VS vinden, enkel in India.
Hier zijn enkel kleinere semi-automatische modellen te koop voor de doelgroepen studenten, appartementbewoners met weinig plaats en kampeerders. Maar als je de reviews van deze modellen leest, blijkt dat ze ook zeer vaak toegepast worden in gezinnen.


Capaciteit
Ons oude wasmachine heeft een capaciteit van 5 kg. Dit apparaat heeft een capaciteit van 4,5 kg.
De nieuwe volautomatische apparaten hebben tegenwoordig allemaal een capaciteit van 7 à 8 kg. Maar wij hebben helemaal geen behoefte aan een grotere capaciteit dan we nu hebben. Want we willen onze wasbare luiers vaak wassen, niet dat die een halve week in de luieremmer moeten wachten tot we eindelijk een volle was hebben.
Dit geldt niet enkel voor luiers, maar ook voor kleding. Met een grotere wasmachine, moet je langer wachten tot de wasmand vol is, wat dus betekent dat je meer kleding moet hebben. Wat wij niet willen, want we willen van alles juist minder in plaats van meer hebben!


Goedkoper
Een semi-automatische wasmachine is veel goedkoper in aanschaf dan een volautomaat. We hebben voor ons model inclusief internationale verzendkosten nog geen €100 betaald. Terwijl een nieuw volautomatisch model €700 kost.


Simpeler apparaat
We hebben ons ter vergelijking ook even georiënteerd op een volautomatisch wasmachine, maar wat een overload aan modellen heb je dan! En al die technische specificaties, ieder merk heeft weer zijn eigen vernuftjes. En ik wil dat dan ook allemaal begrijpen en met elkaar kunnen vergelijken, maar door al die verscheidenheid zie je door de bomen het bos niet meer.
En ik heb geen tientallen verschillende wasprogramma's nodig, maar slechts twee, één voor 30° en één voor 60°.
Ik vind dus al die extra opties die gepresenteerd worden als een voordeel, helemaal niet een pluspunt. Moet je nog gaan kiezen welke wasprogramma je gaat nemen: energiebesparend, supereco met koud water, vlekken, anti-allergie, verkort, superkort van 20 minuten, etc.
Ook wil ik niet kiezen tussen een ronde of druppelvormige wastrommel. Of wel of geen aanwezigheid van een lampje in de trommel... Ja, je kan het tegenwoordig zo gek niet bedenken!
Tevens is het besturingssysteem het meest kwetsbare onderdeel van een wasmachine. Een wasmachine gaat niet kapot omdat de wastrommel uit elkaar valt, maar omdat er vaak een technisch probleem optreedt. Dus hoe minder technische vernuftjes, hoe minder kans op storingen en dus een langere levensduur.


Voordelen:
- korter wasprogramma
- minder elektra, off-grid mogelijkheid
- simpeler machine
- goedkoper in aanschaf


Nadelen:
- water eerst extern opwarmen
- je bent wel actief een half uurtje met het wassen bezig, we vinden dit trouwens niet echt een nadeel, want liever een half uurtje werk, dan een apparaat wat paar uur energie vreet.


Semi-automatisch: slecht wasresultaat
We hebben ons semi-automatische wasmachine twee weken geprobeerd, maar de was kwam er niet geheel schoon uit. We baalden er flink van. Uiteraard wilde ik weten waarom dit wasmachine minder goed waste dan een normaal wasmachine?

Een semi-automatische wasmachine is een bovenlader, want je laadt hem langs de bovenkant.
In de categorie bovenladers heb je wasmachines met een verticale as en met een horizontale as.

  1. De bovenlader wasmachines met een verticale as zien er uit zoals ondersttande afbeelding.

  2. De bovenlader wasmachines met een horizontale as hebben de wastrommel op dezelfde wijze als een normale (volautomatische) wasmachine.


Een semi-automatische wasmachine is dus een bovenlader met de verticale wastrommel. En dit werkt minder goed dan een horizontale wastrommel. Want in een horizontale trommel wordt het wasgoed "opgetild" tot 3/4 van de hoogte van de trommel en vervolgens valt het wasgoed weer naar beneden. En precies dat proces is wat je was schoonmaakt. Dat is dus ook de reden dat een overvolle trommel niet goed schoon wast, het wasgoed maakt dan geen goede "plons" terug in het water waardoor het vuil niet goed losgeslagen wordt.
Met een verticale wastrommel kun je je was wel goed schoon krijgen als je in verhouding veel meer zeep gebruikt. Maar ja, dat is natuurlijk niet milieuvriendelijk!

We hebben overigens geen spijt van onze aankoop van de semi-automatische wasmachine. Ik wilde dat altijd nog eens testen. En dat hebben we nu dus gedaan en zijn we weer een ervaring en kennis rijker.
Anders zou ik me telkens blijven afvragen of een simpeler wasmachine net zo goed werkt.


Regenwater: handpomp in plaats van hydrofoor

Een absolute vereiste voor ons is om de wasmachine te voorzien van regenwater. Onze wasmachine werd voorzien van regenwater uit de regenwaterput maar dit werd opgepompt met een hydrofoor (pomp).

Deze hydrofoor verbruikt ontzettend veel elektra en ik vroeg me telkens af:

Weegt de milieuwinst door regenwater ipv leidingwater te gebruiken op
tegen de extra elektriciteit die de hydrofoor verbruikt?


Dus we hebben de elektrische hydrofoor in de garage nu vervangen door een handpomp.


Deze handpomp met regenwater uit de put heeft drie voordelen:


We vullen onze wasmachine nu dus handmatig met regenwater.
Hierbij de volgende twee opmerkingen:

  1. Het regenwater in het wasmiddelbakje vullen we met een gieter zonder de sproeikop, zodat we het regenwater zonder morsen in het wasmiddelbakje kunnen doen.

  2. Je moet tijdens de wasbeurt dus gieters met regenwater paraat hebben staan. Als je niet op tijd water bijvult, stopt de wasmachine wel, maar dat betekent dat de wasbeurt dan wel nog langer duurt. Na een paar keer weet je wanneer de wasmachine tijdens het wasproces weer om water vraagt en dan kun je er op tijd bij zijn om te vullen.
    Je kan met deze methode de wasmachine dus niet meer aanzetten, vertrekken en thuis komen terwijl de was ondertussen gedaan is.


Innovaties

Voor de lezers die een nieuwe volautomatische wasmachine overwegen, er zijn verschillende innovaties op de markt wat betreft wasmachines.


Eco-bubble
Zo heb je de Eco-bubble, hiermee wordt gebruik gemaakt van lucht en water om het wasmiddel op te lossen voor het wasprogramma begint. Zo worden reinigende schuimbellen aangemaakt die sneller doordringen in de stoffen dan geconcentreerd wasmiddel. Daardoor wordt kleding met koud water net zo schoon als met warm water en zo zou je energie besparen.
Het programma Volt heeft getest of dit inderdaad wel zo goed werkt als beweerd wordt en dat blijkt dus niet het geval te zijn!


Wassen met ioniserend zilver
De Silver Wash-functie van Samsung maakt gebruik van de natuurlijke reinigingskracht van ioniserend zilver. Daardoor wordt kleding niet alleen schoon, maar ook bacteriën worden gedood en kleding blijft tot een maand na het wassen beschermd tegen nieuwe bacteriën. Deze revolutionaire wasmethode met koud water bespaart niet alleen energie doordat er minder warm water nodig is, maar het zorgt ook voor een hypoallergenedieptereiniging, zonder bleekmiddel of andere chemicaliën die kleding kunnen beschadigen of de huid kunnen irriteren.

Dit lijkt te mooi om waar te zijn en dat is het helaas ook. Want het blijkt hier om nanodeeltjes zilver te gaan die een anti-bacteriele functie hebben waardoor de was dus schoon wordt en er ook voor zorgt dat kleding niet meer zweet gaat ruiken. Die nanodeeltjes komen in ons mariene milieu terecht en hebben daar een giftige werking.
Tevens kunnen door dit nanozilver met die antibacteriele werking de goede bacterien tijdens de waterzuivering hun werk niet meer kunnen doen. Dus dit is absoluut geen goede ontwikkeling met betrekking tot wassen.


Klok en wekker op zon of water

Jaren geleden hebben we onze radiowekkers al weggedaan om energie te besparen en deze vervangen door een opwindbare wekker. Maar dat getik, vreselijk.

Ook ergerde ik me al enige tijd aan onze mooie klok in de huiskamer, niet zozeer dat deze op batterijen werkte, maar weer aan het getik. Ja, ik heb echt een allergie voor geluid.

Daarom op zoek naar een duurzame én stille oplossing. En wow, er is een heel gamma aan klokken en wekkers die op zonne-energie of op water werken.
We hebben nu een klok/wekker op zonne-energie.


Klok en wekker op zonne-energie

Klok en wekker op water-energie


Radio's op zonne-energie

Er zijn ook diverse radio's op zonne-energie beschikbaar. Erg handig voor als er inderdaad stroompanne zou uitbreken, dat je dan tenminste op de hoogte blijft van het nieuws. Maar ook zonder stroompanne zijn deze verschillende radio's natuurlijk handig.

   

Het eerste model (wit) is een radio en zaklamp. Je kunt hem opladen via het zonnepaneel of door op te winden.
Het tweede model (blauw) heeft vijf functies: radio, zaklamp, noodlader, batterij oplader en persoonlijk alarm. Ook deze kan je opladen via het zonnepaneel of door op te winden.


          

En er zijn nog vele modellen beschikbaar die zowel radio als gsm-oplader zijn.


Bezem ipv stofzuiger

Sommige elektrische apparaten heb ik niet enkel verwijderd uit huis vanwege energiebesparing, maar ook om tal van andere redenen.
Zoals de stofzuiger, dit apparaat is eigenlijk een vanzelfsprekendheid in ieder huishouden en dat was bij ons dus ook zo, was.....

Onhandig en zwaar apparaat
Maar het gesjouw met dat onding, verschrikkelijk! En dan vooral trap op met dat zwaar geval en natuurlijk de super onhandige stofzuigerslang die altijd achter de trapleunig blijft hangen.
Eenmaal boven, stekker in stopcontact, zuigen, stekker uit stopcontact, volgende kamer, stekker in stopcontact, zuigen, stekker uit stopcontact om vervolgens weer met dat rotding plus niet-meewerkende stofzuigerslang de trap af te gaan.


Herrie
De herrie die dat apparaat produceert, het lijkt wel of er een helikopter in je huis opstijgt!

Opbergruimte
Ook de opbergruimte die de stofzuiger inneemt is niet gering. En dan vooral weer die geweldige, bijbehorende stofzuigerslang die altijd omvalt of je moet er weer een speciale stofzuigerslang-houder voor bevestigen.


Duur in aankoop én gebruik
De aankoop van een stofzuiger is niet goedkoop en na de aankoop van het apparaat moet je ook nog af en toe stofzuigerzakken kopen die behoorlijk aan de prijs zijn.
En altijd als je net een nieuw pak stofzuigerzakken hebt gekocht, gaat je stofzuiger kapot. Deze is niet meer te repareren, want de reparatiekosten zijn duurder dan een nieuwe stofzuiger te kopen. Dus wordt er een nieuwe stofzuiger gekocht waar uiteraard je vorige stofzuigerzakken niet in passen.


Stank
Daarnaast verspreidt de stofzuiger tijdens actieve inspanningen een heerlijke muffe geur in huis.


Oplossing: bezem
Dit kan toch anders dacht ik bij mezelf? Hoe deden onze voorouders het? Met een bezem, dat is gemakkelijker, stiller, minder opbergruimte, goedkoper, stinkt niet én het verbruikt geen elektriciteit. Waarom zijn we eigenlijk überhaupt een stofzuiger gaan gebruiken vroeg ik me destijds af?
En dus gebruiken wij nu al jaren geen stofzuiger meer en zijn we gelukkig met onze bezem en dweil.
Soms zijn de oplossingen zo simpel!


In onderstaand radio-interview breng ik de stofzuiger gewoonte ter sprake:


(enkel voor donateurs)


Zeis ipv grasmaaier

Lekker zomers weertje, heerlijk buiten in de tuin aan het genieten…..en dan begint de buurman het gras te maaien, einde rust. Ik vlucht naar binnen, sluit ramen en deuren omdat ik niet tegen die herrie kan.
Als achttienjarige heb ik een keer het volgende geschreven:
“Genietend van de stilte staar ik vooruit,
stilte dat is toch het mooiste geluid.”
En ligt dat aan mij of beginnen die grasmaaiers tegenwoordig steeds meer herrie te maken? Vroeger had je simpele duw-grasmaaiers met een snoer, tegenwoordig rijden er complete mini-tractoren op het groene veld.

Daarom een pleidooi om je gras niet meer te maaien en de bijbehorende 10 voordelen!


Gazon is onnatuurlijk
Grasmaaiers zijn nog eens nutteloos ook, het gras groeit toch weer aan. Ik snap dan ook niet waarom mensen hier tijd aan besteden? Het is enkel omdat het de gewoonte is om een strak gazonnetje te hebben.

Want een gazon is helemaal niet natuurlijk. Gras zie je in de natuur enkel in pionier-ecosystemen, bijvoorbeeld na een brand.
Maar naarmate het ecosysteem evolueert naar een evenwichtiger ecosysteem zal het gras verdwijnen. Om een gazon te behouden dien je dus telkens in te grijpen en te belemmeren dat het ecosysteem zich verder ontwikkelt. Dat is dus wat je doet met grasmaaien (voordeel 1).

Een natuurlijke tuin bevat dan ook geen groot groen gazon, maar planten die van nature in dat habitat (afhankelijk van grondsoort en zon/schaduw) voorkomen.

Een dergelijke tuin vraagt ook veel minder onderhoud (2) omdat je niet tegenwerkt maar samenwerkt met de natuur.


Niet maaien: meer bloemen, meer biodiversiteit, meer kleuren
Wij maaien ons gras niet waardoor bloemen de kans krijgen om te groeien (3). Het vergroot de biodiversiteit (4) en er ontstaat een vrolijk palet van kleuren (5). Onze kindjes vinden het leuk om bloemetjes te plukken (6) en de kat vindt het heerlijk om door het gras te sluipen (7).


Zeisen
Eens in de zoveel tijd maaien wij de paden dan met een zeis, zodat deze bewandelbaar blijven. Dit scheelt ons tijd (nogmaals 2), elektriciteit (8) en vooral herrie (9).


Premie voor niet-maaien
Gelukkig zien ook lokale overheden in dat het niet-maaien van gras de biodiversiteit verhoogt en wordt er zelfs een premie voor gegeven (10).

Ik wens je een soortenrijke, kleurige en vooral stille zomer toe!

Groene stroom

Elektriciteit: groen en progressief


Eerst besparen dan vergroenen

Natuurlijk zijn er nu tal manieren om groene energie op te wekken, zoals zonnepanelen, zonneboilers en windmolens. Maar wij plaatsen hier enkele kanttekeningen bij.
Ten eerste is deze energie niet geheel "groen", omdat deze producten veel energie en grondstoffen vragen in de productie.
Ten tweede en belangrijkste, het is altijd beter om energie te BESPAREN dan groene energie te gebruiken. Nu zie je dat veel mensen duurzame energiebronnen aanschaffen en dan klakkeloos met energie omspringen, omdat het toch "groen en gratis" is.....!
We zijn niet tegen technische oplossingen voor de milieu-problematiek, maar er zijn al veel milieu-realisaties mogelijk als we bereid zijn ons gedrag aan te passen. Het beste zou dan ook zijn dat iedereen eerst zijn gewoonten aanpast en daarmee energie bespaart en daarna pas investeert in duurzame energiebronnen.
Natuurlijk zal de politiek niet met dergelijke oplossingen aankomen, want de economie moet draaiende gehouden worden, vandaar dat zij massaal subsidies voor duurzame energiebronnen verstrekt. Dit betekent echter nog niet dat dit ook de meest duurzame oplossingen zijn.


Is groene stroom werkelijk groen?

Groene stroom leveranciers
Hoewel de meeste energieleveranciers "groene stroom" aanbieden, zit er onderling veel verschil in hoe groen die stroom daadwerkelijk is.
Namelijk omdat de ene energiebron groener is dan de andere. En daarnaast "vergroenen" veel energieleveranciers hun stroom door certificaten te kopen, daarmee krijgt gewone stroom een groen label. Maar hierdoor neemt de productie van groene energie niet toe.
Daarom kun je beter stroom afnemen bij leveranciers die hun stroom met windmolens of zonnepanelen (laten) produceren.


Daarom hier een overzicht van groene energieleveranciers voor België en Nederland:


Bron: Greenpeace België



Bron: Consumentenbond Nederland


Energiekost & -inefficiëntie van duurzame energie
Vaak wordt er gedacht dat groene stroom geheel "groen én gratis" is, maar dat is niet waar, want de productie van duurzame energie kost ook energie. Zoals de productie van zonnepanelen en windmolens.

Tevens is het investeren in duurzame energie niet de meest efficiënte manier om energie te besparen, want:
- 500 euro investeren in zonnepanelen geeft 70kWh opbrengst
- 500 euro investeren in zonneboiler geeft 250 kWh opbrengst
- 500 euro investeren in dakisolatie geeft 4000kWh opbrengst
Bron: Zonne-hype


Rendementsverlies bij groene stroom
Maar wat nog belangrijker is dat tijdens de opwekking en het transport van elektriciteit 60% verloren gaat oftwel voor iedere kWh die je in huis verbruikt, moet er dus 2,5kWh opgewekt worden!
Ook groene stroom dat aan het net geleverd wordt, heeft te maken met omzetting van wissel- naar gelijkstroom en transportverliezen, waardoor er dus ook bij groene stroom een groot rendementsverlies is.
Terwijl je bij een gaskookplaat of een cv-ketel gas of stookolie ter plaatse verbrandt en er daardoor geen omzettings- of transportverliezen optreden.


Kritsiche voorstander van duurzame energie
Begrijp me goed, ik ben absoluut een voorstander van groene stroom en duurzame energie, maar ik ben alleen kritisch omdat naar mijn mening groene stroom te vaak als excuus wordt gebruikt om ongeremd elektriciteit te blijven gebruiken:

De groenste kWh is immers de uitgespaarde kWh

Sommige mensen denken zelfs dat er goed aan doen om veel "groene" elektriciteit te verbruiken omdat ze daarmee de "groene" economie steunen:

"Groene" economie kun je beter vertalen als
"greenwashing" van het kapitalisme!


Progressieve elektra-factuur

In Wallonië hoeven mensen die weinig elektriciteit verbruiken in verhouding minder te gaan betalen en worden grootverbruikers financieel dus extra belast. Tot nu toe was er een standaardprijs voor elektra en betaalde iedereen hetzelfde tarief per kWh.
In Wallonië is onlangs het volgende goedgekeurd:
- ieder huishouden krijgt per jaar 500kWh gratis
- hoe meer elektriciteit je verbruikt, hoe meer je per kWh gaat betalen


Gratis elektra = slecht voor het milieu
Over de de eerste maatregel was ik in eerste instatie blij, want wij verbruiken slechts 500 kWh per jaar, dat betekent dat we niets meer aan elektriciteit hoeven te betalen. Integendeel, we gaan nu enkel geld ontvangen voor de opbrengst van onze zonnepanelen.
Maar na een paar minuten vreugde, vond ik deze beslissing jammer. Want helaas geldt voor veel mensen toch nog dat de enige motivatie om energie te besparen is als ze het voelen in hun portemonnee. Dus enkel door elektriciteit duurder te maken, zullen meer mensen gaan besparen. Door de gratis 500 kWh zal hun jaarfactuur echter lager uitvallen en zullen ze op termijn meer energie gaan verbruiken. Voor het milieu is deze maatregel dus geen goed nieuws...


Progressieve elektrafactuur
Ik ben wel zeer content over de tweede maatregel. Want dit betekent dat er geen vaste eenheidsprijs voor elektriciteit meer is, maar de prijs per kWh stijgt als je meer vebruikt.

In de tabel zie je in de tweede kolom "Prix moyen SANS tarifaction progressive" de prijzen die nu betaald worden voor de verschillende gebruikshoeveelheden kWh per jaar. In de derde kolom "Prix moyen AVEC tarification progressive" staan de prijzen die hier volgend jaar betaald gaan worden afhankelijk van het verbruik. En in de laatste kolom zie je het verschil in prijs op jaarbasis, dus dat huishoudens die weinig verbruiken financieel voordeel hebben en gezinnen die veel verbruiken daarentegen extra moeten gaan betalen.


Droom is al werkelijkheid
Ik droomde al lang van een dergelijke maatregel en sprong echt een gat in de lucht toen ik hoorde dat men dit hier ging toepassen. Nu lees ik dat een dergelijke elektricititsfacturatie niet nieuw is en zelfs al in veel landen toegepast wordt:


Dus Nederland en Vlaanderen, waar wachten jullie nog op?


Zonnepanelen

Voor offertes van zonnepanelen, kun je hier kijken.


Werking

Een zonnepaneel of PV-paneel (van het Engelse 'Photo-Voltaic') zet zonne-energie om in elektriciteit. Zonnecellen zijn gemaakt van silicium, dat silicium bestaat uit twee lagen. Onder invloed van licht gaat er tussen de twee lagen een elektrische stroom lopen. Daarom heten ze ook wel fotovoltaïsche cellen ("photos" is licht en "volt" is de eenheid van elektrische spanning).
Het maximale elektrische vermogen van een zonnepaneel wordt piekvermogen genoemd en uitgedrukt in Wp (Wattpiek).


Netgekoppeld vs autonoom systeem

De opgewekte stroom wordt via een inverter aan het elektriciteitsnet geleverd, dat is een netgekoppeld systeem. Als in huis minder elektriciteit wordt gebruikt dan het zonnepaneel levert, dan loopt de elektriciteitsmeter terug.
De stroom kan ook in accu's opgeslagen worden, dan is er sprake van een autonoom systeem.


Technische factoren

De opbrengst van een zonnepaneel is afhankelijk van een aantal factoren:
  1. Hellingshoek: in Vlaanderen en Nederland optimale opbrengst bij hellingshoek van 35°-36°. Bij hellingshoeken tussen 20°-60° is opbrengst 5% lager.
  2. Zijwaartse hoek: optimaal bij 5° ten westen van het zuiden. Bij oriëntaties tussen zuidoost en zuidwest is er 5% verlies. Met meedraaiend paneel stijgt uiteraard productie.
  3. Rendement: percentage invallend zonlicht omgezet in elektriciteit. Door onderzoek en ontwikkeling stijgen de rendementen nog voortdurend.
  4. Zonuren: hoeveelheid uren per jaar zonder bewolking. Op Texel zijn 20% meer zonuren dan in het oosten van Nederland (zie kaartje).
  5. Temperatuur: minder opbrengst bij hoge dan bij lage temperaturen, want er is betere elektrische geleiding bij lage temperaturen. Op zonnige oktoberdag (10°C) kan opbrengst hoger zijn dan in zomer (35°C). Koeling van panelen met lucht/water kan opbrengstverhogend werken.
  6. Systeem: bij autonoom systeem is grootte van opslagsysteem belangrijk. Wanneer dit vol is, kan er geen energie meer bij en werkt het paneel voor niks.


Mono- en polykristal

Er zijn verschillende soorten zonnepanelen op de markt:
  1. Monokristallijne zonnepanelen: De zonnecellen bestaan uit één kristal. Deze panelen zijn duur, maar hebben een hoger rendement per oppervlakte. Monokristallijne cellen zijn te herkennen aan hun gelijkmatige donkerblauwe/zwarte uiterlijk.
  2. Polykristallijne zonnepanelen: De zonnecellen bestaan uit een meerdere grove kristallen. Dergelijke panelen zijn relatief goedkoop, maar bieden minder rendement per oppervlakte. Polykristallijne cellen zijn te herkennen aan de schilfertjesstructuur.
  3. Amorfe zonnepanelen: Amorfe zonnepanelen bevatten geen kristallen, ze zijn daardoor zeer buigzaam en worden veel gebruikt in de dunne-film zonnepanelen. Ze zijn tevens zeer goedkoop, al is het rendement een stuk lager dan de overige materialen.
monokristal polykristal amorf


Bedenkingen

1. Zonnepanelen zijn "booming business"! Zonnepanelen-installateurs zijn echter niet geïnteresseerd in het milieu, dat is enkel marketingstrategie, waar het hen om draait is maximale winst. Wij verbruiken te weinig energie voor een zonnepanelen-installatie. En telkens wordt ons daarom door deze installateurs aangeraden om meer elektriciteit te gaan verbruiken...

2. Ik vind dat teveel nadruk wordt gelegd op technische innovaties en te weinig op gedragsverandering: De groenste kWh is immers de uitgespaarde kWh!

3. Zonnepanelen zijn een hype, maar daarom zijn ze nog niet de meest milieuvriendelijke investering. Zie ook het artikel "Zonne-hype" bij Downloads:

Ook wordt er voor gepleit dat de overheid voorwaarden moet stellen voor premies op zonnepanelen:

4. Zonnepanelen hebben een technische levensduur van 25 jaar. De ontwikkelingen gaan echter zo snel, en dat juich ik alleen maar toe, dat ik verwacht dat zonnepanelen in de toekomst al eerder vervangen gaan worden dan hun technische levensduur, omdat dat wat betreft energie-opbrengst rendabeler is.
Ik wil geen pleidooi houden om niet te investeren in zonnepanelen, maar enkel mensen bewust maken om niet overdadig te investeren in zonnepanelen, omdat de winst oftewel gratis energie dus tegen kan vallen. Beperk daarom eerst je energieverbruik zo veel mogelijk en schaf daarna pas zonnepanelen aan naar gelang je aangepaste verbruik.

Bronnen: Wikipedia - Ode NL - Zonnepanelen-info.nl


Onze installatie

De aanschaf van zonnepanelen heb ik heel lang uitgesteld. Omdat ik vind dat je eerst je energieverbruik tot een minimum moet beperken, want dan heb je minder panelen nodig en dat is dus milieuvriendelijker. Want iedere uitgespaarde kWh is de meest ultiem groene kWh!
Nu ons elektriciteitsverbruik tot een minimum is beperkt van 500kWh/jaar hebben wij ook zonnepanelen geïnstalleerd.


Autonoom versus netgekoppelde installatie
Eigenlijk droomde ik van een autonome installatie waarbij je dus de zonne-energie in accu's oplsaat en niet meer bent aangesloten op het elektriciteitsnetwerk. Hierbij leef je wat betreft elektriciteit dan dus echt zelfvoorzienend!
Maar na wat berekeningen en ook door ervaringen van "off-grid" mensen en experts gehoord te hebben, blijkt het toch echt wel beter te zijn om op het elektriciteitsnetwerk aangesloten te blijven. Zowel uit milieu als financieel oogpunt.

Dagelijks is het moment dat je hoogste opbrengst van je zonnepanelen hebt, de minste vraag naar elektriciteit.
Hetzelfde geldt ook op jaarbasis, want in de winter is er minder zonneschijn, maar wel een grotere behoefte aan elektriciteit dan in de zomer. Om dus in de winter ook geheel zelf in je elektra te kunnen voorzien, heb je dus veel meer zonnepanelen nodig plus extra accu's om die energie in op te slaan.
Die extra zonnepanelen en accu's zijn niet goed voor het milieu en de portemonnee!

Terwijl je met een netgekoppeld systeem je zonne-energie-overschot van de zomer op het net “opslaat” en in de winter er weer van af haalt. Het elektriciticiteitsnetwerk fungeert dan dus als het ware als een grote accu.
Dus gaan we toch voor een netgekoppeld systeem.


Te laag elektriciteitsverbruik...
Veel offertes had ik aangevraagd, maar telkens wilden die verkopers mij een grotere installatie verkopen dan ik nodig had. Omdat zij enkel grotere pakketten in hun assortiment hadden. Ik antwoordde dat ik een klein pakket wilde op maat van ons verbruik. Ze adviseerden me dat ik meer elektriciteit moest gaan gebruiken, want het was dan toch groen en gratis...?
Verkopers van zonnepanelen zijn dus enkel begaan met het milieu als hen dat financiële winst oplevert!


Gevelbevestiging
Het tweede probleem was dat ons dak oost-west gericht is. Maar ik wilde de panelen op het zuiden hebben voor een optimale opbrengst en daarom de panelen aan de gevel bevestigen. Dus ik moest op zoek naar een leverancier die én een klein pakket kon leveren én gevelbevestigingsmateriaal had.


Technische details
Wij hebben nu een installatie met drie panelen van 190Wp, samen dus 570Wp. Door het rendement van 90% geeft dit een opbrengst op jaarbasis van 513Wp. De panelen zijn van het merk SenerSun en bestaan uit monokristal. En daarbij hebben we een StecaGrid500-omvormer.


Gratis warm water zonder zonneboiler

In de zomermaanden hebben we gratis warm water waarmee we onszelf wassen en ook de afwas doen. Maar we hebben geen zonneboiler. Hoe doen we dat dan?

Met de zonnedouche! Door deze naam lijkt hij misschien enkel geschikt om water op te warmen om mee te douchen. Maar dit gratis opgewarmde water is uiteraard ook geschikt om de afwas mee te doen.

Het principe van een zonnedouche is heel simpel:
Het is een zwarte zak die je vult met water, in de zon legt en het water wordt warm. Bij ons ligt de zonnedouche daarom iedere zonnige dag voluit in de zon.

Wij vullen de zonnedouche uiteraard met regenwater om zo leidingwater te besparen.


Gas- en elektrabesparing
Door de zonnedouche kun je op zonnige dagen je cv-ketel of je elektrische boiler zelfs geheel uitzetten. Dit bespaart enorm veel gas of elektriciteit!


Geen zonneboiler
We krijgen vaak de vraag waarom we geen zonneboiler hebben?
Omdat we ons niet douchen, maar wassen aan de wastafel en daardoor geen tientallen liters warm water nodig hebben.
Tevens heeft een zonneboiler elektrische aansturing nodig en de aanschaf en installatie kost veel geld. Terwijl een zonnedouche zonder elektriciteit werkt en slechts eenmalig €10.- kost.
Dus waarom moeilijk doen als het makkelijk kan?


Energiefiets

We staan er niet bij stil hoeveel energie het kost om elektriciteit op te wekken.
Totdat je dit filmpje ziet:


Je kan zelf ook met een energiefiets je eigen energie opwekken.


Foto: LowtechMagazine


Ik vind onderstaand model leuk, omdat je daarvoor geen hele fiets in je huis hoeft te installeren.
Je kunt hem zowel met je voeten als ook met je handen aandrijven.
Verwacht uiteraard niet dat je er je hele huis mee van energie kan voorzien.

Helaas is dit model niet meer verkrijgbaar.


Rekensommetjes en bewustwording
Als we rustig fietsen levert dit normaal 100 Watt.
Je zou dan eigenlijk voor alle apparaten die je gebruikt een rekensommetje moeten maken:

1. Hoe lang moet ik fietsen voor de energie die ik nodig heb voor dit apparaat?
2. En levert dit apparaat mij langer plezier op dan ik er voor heb moeten fietsen?


Voorbeelden
Het opladen van de accu van je laptop kost misschien een uur fietsen.
Kan ik langer genieten dan een uur van mijn laptop dan ik er voor heb moeten fietsen?
Waarschijnlijk wel.

Een toaster zoals uit het filmpje kost 700 Watt.
Kan ik langer genieten van mijn geroosterde boterham dan ik er voor heb moeten fietsen?
Nee.


Bewustwording
Door deze denkpiste word je je veel meer bewust van de hoeveelheid energie die nodig is voor apparaten!


Nadeel: Bewegingsenergie efficienter dan elektriciteit
We moeten een energiefiets echter niet verheerlijken. Want je hebt energieverliezen in de generator, batterij, omvormer en spanningsregelaar.
En als je een gewone fiets ombouwt moet je ook nog rekening houden met de frictie-aandrijving tussen achterwiel en generator.

Door jouw bewegingsenergie op te slaan in een batterij verlies je 67,5%! Oftewel van jouw opgewekte 100 Watt, wordt er maar 32,5 Watt daadwerkelijk opgeslagen.
En bij een zelf omgebouwde energiefiets is dit slechts nog maar 26,5 Watt.

Helaas is dan de energiekost van de accu zelf nog niet eens meegerekend….
Als je dat ook meeneemt in de rekensom, dan kun je alleen maar concluderen dat een energiefiets met een batterij meer energie kost dan hij oplevert! (bron)

Daarom is het beter om voor manuele apparaten te kiezen dan voor elektrische apparatuur. Omdat je bij manuele apparaten jouw bewegingsenergie tenminste wel voor 100% kunt gebruiken.
En je daarbij onafhankelijk bent van niet-duurzame batterijen.


Voordeel: Meer bewegen plus elektriciteit én bewustzijn
Wat betreft het energetisch rendement is een energiefiets dus toch niet zo interessant als deze in eerste instantie lijkt.

Anderzijds als we toch stil zitten aan ons bureau of voor de tv, is het wel fijn als we ondertussen wat bewegen.
Beter voor onze gezondheid en we wekken er nog elektriciteit én bewustzijn mee op ook!


Energie voor morgen

Radio-uitzending "Bel10"

In september 2016 was ik te gast in de radio-uitzending van Bel10. Het is een programma waarbij luisteraars opgeroepen worden om hun ideeën in te zenden en heeft als slogan "Wat is jouw idee voor morgen?".

De mensen met de tien beste ideeën werden 3 september uitgenodigd en ik werd als expert ook gevraagd deel te nemen aan het onderwerp "Stroom voor morgen".
's Ochtends waren er twee professoren die toelichting gaven op nieuwe ontwikkelingen. En 's middags gingen we brainstormen welke aanbevelingen wij zouden doen aan de minister.


Aanbeveling "Stroom voor morgen"

Onze aanbevelingen aan de minster zijn de volgende:

Hoofdaanbeveling
Om ervoor te zorgen dat we op termijn naar 100% hernieuwbare energie gaan, moet er resoluut geïnvesteerd worden in flexibele energievoorziening en –opslag in plaats van niet-flexibele energievoorziening.

Aanbevelingen om hiertoe bij te dragen zijn:

Na deze brainstormdag werd ik gevraagd om het eerste standpunt van onze groep dan op 22 september live op de radio toe te lichten.
Je kan het hier beluisteren:



Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs



De minister van Energie was ook live in de uitzending aanwezig en was volledig akkoord met onze aanbevelingen!

Graag licht ik onze aanbeveling hieronder nader toe en hoe dit in de praktijk ook realiseerbaar is.



Variable energieprijzen

Momenteel geldt er in Belgie een dag- en nacht tarief. Dat is ingesteld in de jaren '70, omdat er overdag veel energie werd verbruikt door bedrijven en fabrieken. En 's avonds en 's nachts was er minder elektriciteitsafname. Omdat kerncentrales constant dezelfde hoeveelheid stroom opwekken, was er dus 's avonds en 's nachts een overschot.
De regering heeft toen dus het dag- en nachtarief ingevoerd, zodat huishoudens 's avonds/'s nachts meer stroom gaan verbruiken en minder overdag. Om zo dus meer een gelijke stroomafname te realiseren.

Ondertussen zijn we anno 2016 en zijn er heel veel zonnepanelen geïnstalleerd, wat super is!
Maar zonnepanelen leveren in tegenstelling tot kerncentrales geen constante stroom, zij hebben een variabele levering.
En een nadeel van zonnepanelen is dat zij stroom leveren wanneer er de minste behoefte aan is. Hun piekmoment ligt rond de middag. En op jaarbasis pieken zij in de zomer.
Zowel op dagbasis als op jaarbasis is dat niet handig. Omdat op een dag de grootste stroomvraag bij huishoudens ligt 's ochtends en 's avonds:

En op jaarbasis wordt juist in de winter de meeste stroom gebruikt:

En door het ouderwetse dag- en nachttarief gaan huishoudens nog steeds 's avonds/'s nachts hun wasmachine, droger, vaatwasser aanzetten (of elektrische auto opladen). Terwijl er dan al minder stroom geproduceerd wordt. Er is dus weinig energieaanbod, maar er wordt wel een grote vraag gecreëerd.

Een aanbeveling van ons team is dus om te gaan werken met variabele energieprijzen. Dat als er juist veel energie wordt geproduceerd, bijvoorbeeld een zonnige middag, dat dan de energieprijs zakt.
Zodat huishoudens niet meer 's avonds, maar rond het middaguur hun apparaten aan zetten. En de hoge energieproductie gelijk gebruikt kan worden! Waardoor je minder pieken op het elektriciteitsnetwerk hebt.

Want momenteel worden de kerncentrales ook voor een deel opengehouden om op momenten dat er weinig energie wordt geproduceerd door duurzame energiebronnen (zonnepalen, windmolens), toch voldoende energie te hebben. Beter zou het zijn om dus met een beleid te komen dat er energie gebruikt dient te worden als het er is en daartoe kun je mensen aanzetten door het invoeren van variable energieprijzen.


Micro-grids (wijk niveau)

Iedereen is aangesloten op een centraal elektricteitsnetwerk. Doordat alles zo gecentraliseerd is, hebben we dus soms te maken met een energieovershot (op zonnige dagen) en soms ook met een energietekort (op winterse mistige dagen met weinig licht en geen wind).
Het is echter wettelijk verboden dat ik door mijn zonnepanelen opgewekte stroom lever aan mijn buurvrouw, want dan ben ik een energieleverancier en moet ik aan allerlei wetjes en regeltjes voldoen.


Micro-grid zonder aansluiting op het net, opslag in batterijen (off-grid)


Een idee van onze groep is om micro-grids in te voeren. Een micro-grid is dat een wijk (of dorpje in Ardense begrippen) onderling de energie gaat verdelen. Er wordt stroom geproduceerd in de wijk door zonnepanelen en eventueel een windmolen. Deze opgewekte stroom wordt ook afgenomen door de dorpsbewoners zelf. Als er een overschot is, wordt dit opgeslagen in batterijen en/of op het elektriciteitsnet.


Micro-grid aangesloten op het net


De kunst is natuurlijk om met elkaar te berekenen hoeveel stroom je samen kan generen en vooral ook hoe dit zo gelijkmatig wordt afgenomen. Om dus pieken en dalen zo veel mogelijk te vermijden.
Sommige huishoudens zullen een klassiek energieverbruik hebben, dus met ochtend- en avond piek. Andere huishoudens kunnen wel meer gespreid hun energie verbruiken, bijvoorbeeld ouderen die thuis zijn, gezin waarvan een papa/mama thuis is voor de kindjes, mensen die deeltijds werken.

Op deze manier ontlast je het centrale elektriciteitsnetwerk.
Plus bevorder je ook de sociale cohesie, wat niet onbelangrijk is in het duurzaamheidsdebat, samen denken over de energie van morgen!


Thuisbatterijen en (semi-)off-grid (particulier niveau)

Belangrijk is dat huishoudens (en bedrijven) zelf een energiebuffer gaan hebben. Dat je dus de productie van stroom van je zonnepanelen van de middag kunt opslaan in batterijen en dat je die kunt gebruiken op piekmomenten, zoals 's ochtends en 's avonds.
Op die manier is er meer stabiliteit op het centrale elektriciteitsnetwerk, geen overload rond de middag en geen tekort 's ochtends en 's avonds.

Plus ontsnap je zo aan de toekomstige hogere energieprijs voor de avond, omdat je die dus uit je eigen batterij kunt halen. Want in de toekomst gaat het niet meer om de hoeveelheid geproduceerde energie in kWh, maar om de flexibiliteit, dat bepaalt de prijs!
Dus als je als leverancier rond de middag stroom levert, brengt dat weinig meer op, want dan is er een overload van energieroductie door de zonnepanelen. Je ontvangt meer als je ochtend/avondstroom kunt leveren. Of je bespaart dus geld als je door jouw batterij zelf in je ochtend/avondstroom kunt voorzien.



Je kan zelf meerdere batterijen in serie of parallel gaan schakelen met laadregelaar en omvormer.

Maar ook kant-en-klare thuisbatterijen voor dit (semi-)off-grid doeleinde zijn al in opkomst, deze worden Powerwalls genoemd. Tesla, de producent van de elektrische auto, brengt deze al op de markt.

Semi-off-grid betekent dat je nog wel blijft aangesloten op het elektricitsnetwerk, maar ook zelf een batterij hebt, zodat je de pieken en dalen in energievoorziening zelf grotendeels kunt opvangen.
Maar als je echt teveel energie produceert en dat niet "opkrijgt", kun je het nog stockeren op het net. En als je in de winter toch niet zelf genoeg energie produceert, kun je nog wel een beroep blijven doen op de levering van het net.

Je kan ook helemaal off-grid gaan, dan ben je dus geheel niet meer aangesloten op het elektriciteitsnetwerk. Je zal dan wel meer zonnepanelen (en/of wind- of watermolen), meer batterijcapaciteit en meer budget nodig hebben om ook in de "dalen" nog in je eigen energie te kunnen voorzien!


Slimme meters, slimme apparaten en slim net

Er zijn al slimme apparaten op de markt die je kunt programmeren, bijvoorbeeld ik stel mijn wasmachine zo in dat hij start als de zonnepanelen veel energie leveren.
Of ik wil dat tussen 20u 's avonds en 6u 's ochtends de vaatwasser gaat draaien. Welk uur maakt me niet uit, als het om 6u 's ochtends maar klaar is.

Zo kan dat apparaat met behulp van de slimme meter "weten" wanneer er veel overschot aan elektriciteit is en dan het apparaat starten.

Hierdoor worden weer de pieken en dalen op het elektriciteitsnet voorkomen én kan jij elektriciteit gebruiken op het goedkoopste moment!

Dit is vooral ook interessant als er meer elektrische auto's gaan komen die een grote impact hebben op de capaciteit van het elektriciteitsnetwerk. Dat zij dus juist opladen wanneer er veel stroom voorhanden is.

Het uitwisselen van data tussen de slimme meters, netwerkbeheerders, energiecentrales, zonnepanelen en windmolens wordt smart-grid genoemd, oftewel "slim net".

(Met smart-grid wordt dus bedoeld dat alles via ict wordt aangestuurd. Terwijl micro-grid betekent "op kleine schaal", dus wijk-niveau.)

Visualisering van de werking en de voordelen van een smart-grid in dit filmpje:

Zelf ben ik geen voorstander van de slimme meter, ik denk dat dat ook manueel en low-tech kan, dat je ziet nu schijnt de zon, dus nu leveren mijn zonnepanelen veel energie, nu ga ik de wasmachine aanzetten.

Maar het merendeel van de mensen vindt het, denk ik, wel makkelijker als dat allemaal automatische gestuurd gaat, met extra meters en eventueel bijbehorende apps ;-)

Feit is wel dat we dus onze apparaten moeten gaan gebruiken op het moment dat er veel productie van elektriciteit is, of dat nu met een slimme meter en een (duurder) slim apparaat is of door gewoon zelf logisch handelen.


Vernieuwd inzicht

Ik ben zeer blij aan dit debat te hebben deelgenomen, omdat ik altijd dacht dat het beter was om je zonnepanelen op het elektricitietsnetwerk aangeloten te houden, zo heb je minder zonnepanelen nodig, want je overschot van de zomer "stockeer" je op het net en je tekort in de winter haal je dan weer van het net. Het elektriciteitsnetwerk was voor mij de buffer.

Maar nu blijkt dat dus helemaal niet goed is voor de centrale energievoorzieing. En dat de toekomst ligt en micro-grids en (semi-)off-grids.


Off-grid

We zijn Off-Grid!

Mijn droom is werkelijkheid geworden:
We zijn los van het elektriciteitsnet en nu dus helemaal onafhankelijk, autonoom, zelfvoorzienend, vrij!
Maar dat was wel een flinke klus, zowel in de theorie als in de praktijk...


De theorie...



...en de praktijk.


In het Engels heet het elektriciteitsnet "grid" en "off-grid" betekent dus los van het net.


Theorie

Ik vind het heerlijk om te nerden en vind elektriciteit en techniek super-interessant. Op de middelbare school had ik een tien voor natuurkunde en ook een tien voor techniek, zalige vakken. En mijn broer zit in de elektro-techniek. Dus heb best wel wat technische aanleg.
Maar dit vond ik toch nog best wel een geestelijke uitdaging...

Wat een keuzes dat er allemaal waren:


1. Installatie


2. Capaciteit
Met een elektriciteitsverbruik van slechts 325kWh/jaar (!) hebben we met onze drie panelen (totaal 570Wp) genoeg per jaar. Maar dat is omdat we het overschot van de zomer op het elektriciteitsnet stockeerden en in de winter ons tekort van het net gebruikten.
Met off-grid te gaan, zullen we in de winter een tekort gaan hebben.
Lossen we dat op met extra panelen, een windmolen of meer opslagcapaciteit van de batterijen?

We hebben ervoor gekozen om een windmolen te plaatsen.


En om de capaciteit van de batterijen te berekenen, moet je niet uitgaan van je jaarlijkse elektriciteitsbehoefte, maar van het maximale piekvermogen wat je nodig hebt.
Ons elektraverbruik is gemiddeld zeer laag en je zou daardoor verwachten dat we met weinig vermogen aan accu's toekunnen. Maar als we hier de wasmachine aanzetten, heb je een heel groot vermogen nodig en om dat te kunnen generen, moet je toch in zwaardere accu's investeren.


3. Type batterijen
A. Losse batterijen:

  1. loodzuur
    • natte batterij
    • gel-batterij
    • agm-batterij
  2. lithium
    • LiFePO4
    • SolidState
  3. NiFe
B. Batterijsysteem

Al deze batterijen hebben uiteraard verschillende technische specificaties met bijbehorende voor- en nadelen en sterk uiteenlopende prijskaartjes.


4. Bijkomende apparatuur


Installatie

Na maanden onderzoek weet je wat je wilt en dan ga je bestellen. Even dui-zen-den euro's uitgeven (slik).
Paar dagen later komt er vrachtwagen een pellet bezorgen waarop alles staat.
En dan?

Dan begint het echte generd en gepuzzel, want hoe dien je dat allemaal te installeren?
Ben echt flinke poos bezig geweest om dat uit te vogelen en ik-weet-niet-hoeveel-keer naar de ijzerhandel gereden voor dikke kabel van die lengte met oog van 10mm en dikke kabel van die lengte met oog van 8mm en dunne kabel die lengte met oog van xx mm.
En dan kom je thuis en dan heb je dat geinstalleerd en nog eens opgezocht en dan mis je nog kabel voor dat en zekerinkje daar en schakelaar daartussen, dus kabel doorknippen en dus terug naar de winkel en extra ogen laten bevestigen…

Was wel leuk trouwens die ijzerwinkel, allemaal ruige, ongeschoren bouwvakkers-types met werkbroeken, veiligheidsschoenen. En dan kwam ik daar als vrouw binnen met zomerjurkje op blote voeten en mijn technische schema waarvoor ik weer kabel nodig had.
Vaak had ik ook nog kind bij in tijgerpak, draak-outfit, danseres-jurk of zoon in hawaii-rok met bloemenketting, uiteraard ook op blote voeten.
We waren telkens wel "bijzondere verschijning" daar in die winkel ;-)
Vind ijzerwinkel veel leuker dan kledingwinkels, is tenminste nuttig, maar dat terzijde.

Achteraf gezien, had ik misschien beter alles gewoon laten installeren, dat had heel veel tijd gescheeld.
Maar toch wil dat ook weer niet, want ik wil het allemaal snappen en begrijpen.


Off-grid in de realiteit

En als alles dan werkt, dan ben je klaar, toch?
Dat dacht ik ook...
Dacht, want begint het off-grid leven in de realiteit.
Hoe snel laden en ontladen de batterijen?
Bij welk voltage zijn de batterijen vol en wanneer leeg?
Welke lampjes branden wanneer?
Hoeveel verbruikt de omvormer?
Wanneer kan ik wel en vooral waneer kan ik geen was draaien?
Hoeveel Watt leveren de zonnepanelen op druilerige dag en hoeveel op zonnige dag?
Hoeveel dagen heb ik nog stroom als de zon niet schijnt?

Vorige winter lukte het ons niet om met onze installatie off-grid te blijven.
Vind niet erg om paar dagen zonder stroom te zitten, maar na week was ik het wel beu en we hebben ons toen tijdelijk toch weer aangesloten op het net.
Nu dus maatregelen genomen hoe we deze winter wel off-grid kunnen blijven.
Dat betekent dus als het lang grijs weer is, met kaarsen ontbijten en 's avonds met koplamp op boek lezen.
We waren al zeer energie-bewust, maar zo wordt je dat nog wel veel meer!

Je kan natuurlijk je systeem uitbreiden, maar dat hoeft voor ons (voorlopig) niet.
In dit tijdsperk willen we vaak alles technologisch oplossen en het is natuurlijk geweldig dat we tegenwoordig dat vernuft ook hebben.
Maar ik vind het ook mooi, dat we nu superblij zijn als in de winter de zon een dag schijnt omdat we dan weer elektriciteit hebben. Dat je zo meer leeft met de seizoenen en met het ritme van de natuur.

We gaan nu in de winter dan maar lekker op tijd naar bed. Door off-grid te zijn, slapen we nu meer (zalig!) en ook is de liefdes-relatie een pak beter ;-)

En soms ga ik, als we in de winter weinig elektriciteit hebben, bij de buurvrouw mijn laptop opladen. Zij is in de zeventig en zeer eenzaam. In ruil voor haar stroom, ga ik dan een half uur een praatje met haar maken. Ze is dan zielsgelukkig!
Of ik ga in de bib werken.
En we maken dan gebruik van een wasserette.

Want we kunnen voor een individueel technisch probleem wel oplossingen zoeken in het ontwikkelen van hyper-technologische innovaties, maar deze ook vinden in gewoon meer sociale cohesie en gemeenschappelijk bezit!


Hier een interview over hoe wij Off-Grid leven ervaren:


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Interesse en meer weten?

Studiedag
Ben je ook geïnteresseerd in Off-Grid?
Van harte welkom op de Studiedag!

Je kan met jouw organisatie / woongroep / vereniging / tinyhouse-project / bedrijf een Studiedag Off-grid aanvragen.


Persoonlijk advies
Wil je graag weten welke opties voor jouw persoonlijke situatie geschikt zijn?
Dan kun je hierover een Persoonlijk Advies aanvragen.


Documenten/Achtergrond-info voor donateurs
Meer informatie over off-grid en windmolens is beschikbaar in het donateurs-gedeelte van mijn site.
Wil je ook donateur worden, zo toegang krijgen tot deze info, genieten van nog veel meer voordelen en tegelijktijd onze vereniging steunen? Klik dan hier.


Webwinkel
Off-grid-toepassingen vind je in mijn webwinkel!
Zoals opladen van je phone/tablet/laptop, je tuinhuisje voorzien van lampen of een zonnepaneel met accu die gelijk 230V geeft.

   

Maar ook voor complete off-grid systemen vind je er alle mogelijkheden.


Off-Grid: eenvoud of comfort?

We zijn Off-Grid, maar daarin heb je natuurlijk ook verschillende gradaties:
  1. zero off-grid:
    leven zonder stroom, zie deze blog
  2. minimalistic off-grid:
    lampen en laptop
  3. basic off-grid (zoals wij):
    lampen, laptop en één hoog vermogen apparaat, zoals wasmachine, koelkast, etc
  4. large off-grid:
    gemiddeld huishouden: lampen, laptop en meerdere hoog vermogen apparaten
    (maar zonder inductiekoken, warmtepomp, elektrische auto)
  5. unrealistic off-grid:
    gemiddeld huishouden mét elektrisch koken, warmtepomp, elektrische auto


of

Wij hebben slechts 3 zonnepanelen, die zijn echter al 10 jaar oud en leveren maar 190 Wp per stuk, terwijl de huidige zonnepanelen al 380 Wp geven. Dus volgens de huidige normen hebben we maar 1.5 zonnepaneel.
Toen we op het net waren aangesloten waren die drie panelen met 570 Wp ruim voldoende omdat ons jaarverbruik slechts 350 kWh is.
Maar nu we off-grid zijn, kunnen we het overschot van de zomer niet stockeren op het net, dus in de zomer hebben we een teveel aan elektrciteit en in de winter een tekort.

(Misvatting #1 over Off-Grid:
Nee, het overschot van de zomer kun je niet in je batterijen opslaan tot in de winter.)


Winter tekort aan stroom

Afgelopen winter hadden we echt een groot tekort, het was een winter met de minste zonne-uren ooit!
Vind niet erg om tijdje zonder stroom te zitten, maar na een paar dagen met kaarsen opstaan, wil ik gewoon weer een lamp aandoen om écht wakker te kunnen worden.

En een paar avonden op tijd naar bed is goed voor je gezondheid, maar na avonden om 20u te gaan slapen, ben je op een gegeven moment wel voldoende uitgerust en word je om 4u al wakker.

En ik wilde weer thuis werken op mijn laptop, prima om een keertje naar de bib te rijden, maar liever niet dagelijks.

We konden ook niet thuis wassen, dus fietste mijn vriend met wasmand in de fietskar 10 km heen en 10 km terug over zandpaadjes in de heuvelachtige Ardennen naar de wasserette. Hij vond het niet juist dat we door onze vrijwillige keuze om off-grid te gaan, extra benzine zouden gaan verspillen. Maar dan ben je dus een heel dagdeel kwijt aan één was.


fiets en wasmand in één ;-)


Meer zonnepanelen of meer eenvoud?

Dus mijn vriend heeft al een paar keer geopperd om meer zonnepanelen te installeren.
Maar ik twijfel, wil ik onze huidige eco-lifestyle ook in de winter behouden of wil ik misschien nog soberder/eenvoudiger leven?
En dan hebben we dus uitbreiding van zonnepanelen niet nodig.

Voor mij gaat het nu niet zozeer over het aantal zonnepanelen, maar om een heroverweging van onze eco-lifestyle!
En ik voel een sterke neiging/drang naar nog meer eenvoud, ik kan dat niet verklaren.
Ik ben niet tegen technologie en ik vond het uitzoeken van onze off-grid-installatie (zeer hoog elektro-nerd gehalte) super interessant.
Maar het is mijn gevoel die altijd neigt naar meer eenvoud.


Referentiekader

Het is ook maar net wat je referentiekader is.
Als ik andere mensen zie, denk ik:

“Komaan, ik leef in de 21e eeuw, maak het mezelf toch allemaal niet zo moeilijk,
paar panelen erbij en we hebben ook in de winter een comfortabel leven”
.

Anderzijds, als ik die mensen zie die zonder stroom leven of met nog minder apparatuur dan wij, dan heb ik zoveel respect voor die mensen en een gevoel van vrijheid.
Net als Miriam Lancewood die maanden rondtrekt in Nieuw-Zeeland, zonder zelfs maar een telefoon bij zich te dragen.
Mark Boyle die in zijn huisje in Ierland alle elektrische appraten verbannen heeft.

   

  


En dan ga ik onze winterse omstandigheden relativeren:


Maar als ik dan tegen andere off-gridders vertel dat ik ook off-grid leef maar met slechts 3 panelen en wel een huishouden van 5 personen, kijken ze me aan of ik niet goed snik ben.
Waarom doe je dat dan? Is je dak te klein? Zonnepanelen zijn toch niet zo duur?
Ja, ik heb nog plek op mijn dak, het is ook geen geld-kwestie, maar een bewuste overweging.


Relativeren in lente, zomer herfst, frustratie in winter

Het probleem is ook dat ik in de lente, zomer, najaar overtuigd ben om geen panelen bij te leggen, omdat ik dan de situatie kan relativeren.
Maar als ik dan in de winter weer dagen zonder stroom zit, raak ik gefrustreerd en denk ik:

“Waarom wilde nu ook alweer zo sober leven, ik wil geen elektrische auto laden, warmtepomp, zelfs geen koelkast of stofzuiger, alleen maar een lamp kunnen aandoen en gewoon thuis mijn laptop kunnen laden, dat is alles”.

Maar dan heb ik geen stroom genoeg om uit te zoeken welke type panelen ik wil en als ik daar weer wél genoeg stroom voor heb, ga ik de hele situatie weer relativeren.

Ik ben nu niet zozeer op zoek naar een oplossing (meer panelen of niet),
ik vind dit vraagstuk gewoon heel boeiend:
eenvoud versus comfort/luxe.



Conclusie: Extra panelen

Afgelopen jaren heb ik keihard mijn best gedaan om het met onze huidige panelen te redden, omdat ik het echt een sport en geestelijke uitdaging vind om zo eenvoudig mogelijk te leven.
Maar het lukt zo gewoon niet. Dus ik moet meer panelen gaan installeren om ons Off-Grid avontuur leefbaar te houden.

Ik ben wel blij dat we het eerst met zo weinig WattPiek geprobeerd hebben, in plaats van gelijk je hele dak vol te leggen met panelen. Dan zou ik immers mezelf de hele tijd afvragen: Kan het ook met minder?
Nu weet ik uit praktijkervaring dat we die extra panelen echt nodig hebben en hoef ik daar dus geen vraagtekens meer bij te zetten.


Stroomstoring zonder dat wij het merken!

Op vrijdag 27-03-2015 was er een grote stroomstoring in Nederland, huishoudens zaten zonder stroom, treinen reden niet meer en het vliegverkeer lag stil.

stroomstoring

Wij kregen laatst een brief van onze elektriciteits-netwerkbeheerder, dat wegens werken de stroom er een ochtend uit zou liggen. We hadden de datum op de kalender geschreven, maar er verder niet meer op gelet.

elektriciteiskabels

Toen ik op een ochtend de kindjes naar school bracht, zag ik in onze straat allemaal busjes van die netwerkbeheerder staan en mannen die bezig waren aan die elektriciteitsdraden.
"Oja, dat is waar, er zouden vandaag werken zijn", dacht ik.
De stroom lag er dus uit, maar we hadden het nog niet eens gemerkt!
Omdat we zo weinig elektrische apparaten hebben en daar dus niet afhankelijk van zijn.

Naar aanleiding van de stroomstoring in Nederland was ik die vrijdag te gast in het radioprogramma EenVandaag, over hoe afhankelijk we als maatschappij van elektriciteit zijn, maar wij als groen gezin veel minder. Het fragment kun je hier horen (vanaf 3m27):



Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Leven zonder stroom

Mensen die zonder elektriciteits-aansluiting leven heb ik altijd zeer fascinerend gevonden.
In America is het meer gebruikelijk om zo te leven. Maar hier in België en Nederland is dat toch wel uitzonderlijk.

Daarom verzamelde ik filmpjes van deze mensen uit onze omgeving en die deel ik graag!

Terug in de tijd

Brabander


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs

"Maar ook geen televisie dan?"
"Nee, dat lukt niet zonder stroom. Maar ik heb een voordeel, ik hoef er ook niet naar te kijken dan!"


Sjoke


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs

"U wilt het houden zoals het altijd geweest is?"
"Ja, dat is toch goed, dat is toch mooi. Anders zouden jullie het allemaal niet komen filmen, als je het niet mooi vond!"
Ik hoop dat ik op mijn tachtigste nog zo lekker ad-rem ben!

Trouwens opgevallen dat het beide Brabanders zijn in bovenstaande filmpjes?
Beetje eigenzinnige mensen zijn dat hè ;-)


Bewuste keuze

Reid de Jong
Hij was een succesvol internationale architect, doceerde aan de Academie van Bouwkunst in Rotterdam en Groningen en was hoogleraar in Delft, maar hij wilde niet verder meebouwen aan het neo-kapitalisme. Daarom besloot hij zich terug te trekken in de vuurtoren van Workum waar hij samen met zijn vrouw zelfvoorzienend leeft, zonder elektricteit, gas of stromend water.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Tomas de Gregorio
Tomas leeft voor een jaar in een caravan zonder elektriciteit, stromend water, internet, auto en met een budget van € 2500 voor dat hele jaar.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Zijn verslag een half jaar later.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


En na 10 maanden stopt hij met zijn experiment.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Kaat in haar yurt
Ook Kaat leeft een jaar sober, niet in een caravan, maar in een yurt. En zij wil dit jaar met € 50 per week rondkomen.
Tomas had helemaal geen elektriciteitsvoorziening, Kaat heeft een klein zonnepaneeltje en een accu, voor haar lamp, laptop en gsm. Ook net als Tomas heeft ze geen stromend water, internet of auto.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Marjolein in het Klein
Marjolein bouwde het eerste Tiny House in Nederland en is geheel zelfvoorzienend met betrekking tot elektriciteit en water.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Kluizenaar Stan
De Belg Stan kiest na een normaal leven ervoor om op zijn 58e kluizenaar te worden op een Oostenrijkse berg.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Celine
En dit is geen video, maar wel een prachtig (franstalig) artikel van een vrouw die in Wallonië bewust met haar vriend en hun kind zonder elektriciteit leeft.


Dit arikel is enkel beschikbaar voor donateurs


Bob Radstake
In mijn blog over Eco Droomhuizen had ik het ook al over Bob Radstake, omdat hij een eigen visie over bouwen heeft.
Maar daarnaast leeft hij met zijn vrouw en kind ook off-grid, zonder elektriteitsaansluiting en zonder stromend water.


Onbewuste keuze

Dominique uit Houffalize
In Houffalize woont een vrouw in het bos en die onvoldoende financiële middelen heeft om de aanleg van een elektriciteits-aansluiting naar haar afgelegen huis te betalen.

In januari 2012 heeft de Vlaamse "Man Bijt Hond" een reportage over haar uitgezonden. Ik heb deze opgevraagd bij de VRT, maar zij hadden de rechten niet en verwezen me door naar Woestijnvis, het productiehuis van "Man Bijt Hond". Woestijnvis mailde me dat ze voor een aflevering €500 vroegen en dat was dan al een aangepaste prijs voor onze kleine vereniging...
Als iemand een link of de aflevering digitaal heeft, hoor ik het héél graag!

Ik heb wel een Franstalige reportage over haar gevonden, maar deze vind ik inhoudelijk minder goed.


Deze video is enkel beschikbaar voor donateurs


Op mijn Donateursplein staan ook video's van mensen die leven zonder stroom uit Europa en de Wereld.

Meer inspiratie

Blogs over elektriciteit:

Natuurlijk wonen is milieu-onvriendelijk
Voornemen 2011: minder elektriciteit
Zonnige panelen?
Duurzame energie
No Impact Week
No Impact Week - dag 5: energie
No Impact Week - dag 8: eco-zondag
Zonnepanelen: Van droom naar werkelijkheid?
Afvalwater-zuivering
Voornemens 2012
Is groene stroom écht groen?
Inspirerende initiatieven!
Ik zie het licht
Exit: stereo
Energieverbruik modem
Leven zonder koelkast
Eenvoud in de Pyreneeën
Wonderpan
Positief en opgeruimd 2013
Zonnepanelen
Knippen en scheren
Duurzaamste zakdoek
Afwassen
Nachtlampje
Bezem veegt stofzuiger weg
Progressieve elektrafactuur
Gratis warm water
Blender zonder elektra
Klok en wekker op water
Composttoilet
Energiezuinig koken: hookist en hooimadam
Eco-realistaties 2013
Keukenmachine zonder elektra
Wasmachine alternatieven
Groener wassen
Lampen voor als we met stroompanne kampen
Kaars maken van sinaasappel
Zelfvoorzienend versus off-grid
Stroomstoring zonder dat wij het merken
Energie mysterie - Het raadsel van de verdwenen kWh-en
"Mama, hoe werkt duurzame energie?"
Beter slapen zonder stroom
Extreme sneeuwval, stroomstoring en onveilige kerncentrales
Lichter licht
Bureaulamp op zonne-energie
Energiefiets
Energie voor morgen
Onze elektra-factuur: €179 opbrengst
Leven zonder stroom
We zijn Off-Grid!


Films & documentaires

Inspirerende filmpjes en documentaires over dit onderwerp (en alle andere onderwerpen)
kun je bekijken op mijn Films & docs-pagina.

Deze pagina is enkel beschikbaar voor donateurs.
Word ook donateur en krijg toegang tot 330 video's!

Kennisbank

Artikels, achtergrondinformatie, bronnen over dit onderwerp (en alle andere onderwerpen)
kun je raadplegen in mijn Kennisbank.

Deze pagina is enkel beschikbaar voor donateurs.
Word ook donateur en krijg toegang tot ruim 150 artikels!

Eco-shop

Elektriciteit besparen

Energiemeters

Energiemeter
energieverbruik van je apparaten meten
enkel geschikt voor NL, geen aardpen
Energiemeter
energieverbruik van je apparaten meten
enkel geschikt voor Belgie, met aardpen


Zelf energie opwekken

Zonnepanelen

Conrad
diverse merken en modellen

Windmolens

Primus Air30
verkrijgbaar in 12, 24, 48 V
Primus Air40
verkrijgbaar in 12, 24, 48 V
Primus AirBreeze
verkrijgbaar in 12, 24, 48 V
Primus AirX
verkrijgbaar in 12, 24, 48 V
Phaesun: pakket met windmolen, zonnepaneel en accu


Kits voor kids

Educatieve experimenten

Racewagen zonne-energie
Robot zout-water
Weerstation
Windmolen maken
Waterzuivering
Rekenmachine maken
Aardappel klok
Waterklok

Bouwpakketten met zonnepanelen

Bouwpakket molen zonne-energie
Bouwpakket watermolen zonne-energie
Bouwpakket vliegtuig zonne-energie
Bouwpakket helicopter zonne-energie
Bouwpakket racewagen zonne-energie
Bouwpakket vuurtoren zonne-energie
Bouwpakket satelliet zonne-energie


Apparaten: beweging-, zon- en water-energie

Lampen

WakaWaka
WakaWaka lamp - geel
zonnepaneel
WakaWaka lamp + power - geel
opladen phone/tablet
zonnepaneel
WakaWaka lamp + power - zwart
opladen phone/tablet
zonnepaneel
WakaWaka zaklamp
oplaadbaar via WakaWaka

Zaklampen
Zaklamp
opwindbaar
Zaklamp
zonnepaneel en opwindbaar
Zaklamp en gsm-oplader
opwindbaar
Zaklamp en radio
opwindbaar
Zaklamp, hanglamp en gsm-oplader
zonnepaneel

Campinglamp
Campinglamp en gsm-oplader
zonnepaneel

Fietsverlichting
lamp: rood en wit
zonnepaneel
lamp: rood
zonnepaneel

Blender

Blender zonder elektra

niet meer verkrijgbaar, een goed alternatief is een passe-vite / passeerzeef, werkt ook zonder elektra én is plastic-vrij!
zie hieronder:

Passe vite / passerzeef

Keukenmachine

Keukenmachine zonder elektra
multisnijder 1
Keukenmachine zonder elektra
multisnijder 2
Keukenmachine zonder elektra
groentemolen

Klok

Klok & wekker op zonne-energie
Klok op water-energie

Radio

Radio met zaklamp, powerbank en alarm
opwindbaar en zonnepaneel
merk: PowerPlus
Radio met zaklamp
opwindbaar en zonnepaneel
merk: PowerPlus
Radio met zaklamp, powerbank en alarm
opwindbaar, zonnepaneel en usb-kabel
merk: Jork
Radio
opwindbaar en zonnepaneel
merk: Muse

Wasmachine

Wassen met de hand
Ontstopper
Emmer(s) met deksel - 20 liter
Opvouwbare emmer - 15 liter
Centrifuge-apparaat
3 kg
Centrifuge-apparaat
4.5 kg
Wasbord
Wringer
Waszak

Wasmachine zonder stroom
Wasmachine met hendel 1
Wasmachine met hendel 2
Wasmachine met hendel 3 - WonderWash
Wasmachine met voetpedaal

Wasmachine - semi-automatisch
Voor uitleg over semi-automatische wasmachine, klik hier.

Semi-automatische wasmachine
Merk: OneConcept
1 compartiment
2,8 kg wassen & centrifugeren
180 Watt
Semi-automatische wasmachine
Merk: OneConcept
2 compartimenten
2 & 2 kg wassen & centrifugeren
250 Watt wassen, 120 Watt centrifugeren

Bezem

Veger en blik
Bezem 40 cm - fsc-hout - kokosvezels
Bezem 60 cm - fsc-hout - kokosvezels
Ragebol
Bezemsteel 150cm
Rubberen bezem
ideaal voor verwijderen van haren

Zeis

Zeis
Zeisstrijker

Mobiele toepassingen

Zonne-laders

WakaWaka
WakaWaka lamp + powerbank 3000 mAh - geel
opladen phone/tablet
merk: WakaWaka
WakaWaka lamp + powerbank 3000 mAh - zwart
opladen phone/tablet
merk: WakaWaka
Xtorm
Zonnepaneel: 14 Watt
merk: Xtorm
Zonnepaneel: 21 Watt
merk: Xtorm
Zonnepaneel: 21 Watt + powerbank 10.000 mAh
merk: Xtorm
Zonnepaneel: 100 Watt
merk: Xtorm
Mobisun
Zonnepaneel: 30 Watt
merk: Mobisun
Zonnepaneel: 60 Watt
merk: Mobisun
Zonnepaneel: 100 Watt
merk: Mobisun

Kleine systemen

Sets met zonnepaneel en accu

Merk: Phaesun
Accu met 1 zonnepaneel, laadregelaar
accu: 7 Ah
zonnepaneel: 10 Wp

Accu met 1 zonnepaneel, laadregelaar
accu: 80 Ah
zonnepaneel: 50 Wp

Accu met 2 zonnepanelen, laadregelaar
accu: 150 Ah
zonnepanelen: 2 x 50 Wp
Accu met windmolen, zonnepaneel, laadregelaar
accu: 150 Ah
zonnepaneel: 100 Wp
windmolen: 400 Wp


Merk: Zaak
Accu met zonnepaneel, laadregelaar en lampen
accu: 7 Ah
zonnepaneel: 18 Wp
4 ledlampen
Accu met zonnepaneel
accu: 155 Wh
zonnepaneel: 40 Wp
Accu met zonnepaneel
accu: 315 Wh
zonnepaneel: 100 Wp

Off-grid-installatie

Zonnepanelen
groot assortiment
Accu gel
groot assortiment
Accu agm
groot assortiment
Accu lithium
groot assortiment
Laadregelaar
groot assortiment
Omvormer
groot assortiment
Accu monitor
groot assortiment
Accu kabels en toebehoren
groot assortiment

Boeken

Greta Thunberg


Naomi Klein


Diverse auteurs




Off-grid lifestyle




12 Volt



Op deze pagina word je met een link verwezen naar een webwinkel die dit product of boek verkoopt. En daarbij krijgt onze vereniging een percentage van de opbrengst, zonder dat het jou extra geld kost. Op deze manier steun je de vereniging Green Evelien. Bedankt!

Je kan hier ons webwinkel-beleid lezen.

Ben je tevreden over een product uit mijn webwinkel en wil je dit vaker kopen?
Zou je dit dan telkens via mijn webwinkel willen doen? Zo blijf je ons steunen.

Staat jouw gewenste artikel of boek er niet tussen? Werkt een link niet meer?
Merci om dit door te geven op adverteren@greenevelien.com.